D- YÖRESEL GIYSILER

Bitlis halkı yöresel giysilerini çok yönlü düşüncelerle seçmiş ve kullanmıştır. Tamamen el dokuması olan erkek giysileri, “Gej” denilen tiftik kılından dokunan kumaşla yapılır. Giyilen giysiden bayanın evlimi, bekar mi, zengin mi, nisanlımı olduğunu anlamaya yarayan özellikler mevcuttur.

Folklorda olduğu gibi yöresel giysilerde de bir zenginlik ve çeşitlilik bulunmaktadır. Bitlis halkı, yöresel giysilerini çok yönlü düşüncelerle seçmiş ve kullanmıştır.

1. Kadın Giysileri

Kadın giysileri oldukça geniş bir zenginlik gösterir. Hatta kadının giyinişine göre onun evli, bekar, nişanlı olup olmadığı kolayca anlaşılır. Kadınların kullandığı giysiler kısaca şunlardır:

a) Baş

I.  Kofi: Basa geçirilen fes benzeri, kenarları çuhaya benzeyen kumaşla çevrilmiş, tepe kısmi ipek veya benzeri ipliklerle elde islenmiştir. Kofinin çevresinden sırta ve omuzlara doğru sarkan püsküller bulunur. Alin tarafına gelen kısmına ise “Tikme” adi verilen küçük altınlar (genellikle çeyrek altın) dizilir.

II.  Merheme (Leçek - Laçik): Saçlar görülmeyecek şekilde boydan boya basa örtülen ince, beyaz ve sik dokunmuş örtüdür. Etrafı elle örülmüş oyalar veya pullarla çevrelidir.

III.   Pusu: Serpuş da denilen bu giysi, başın çevresine alından geçirilmek

Suretiyle merheme üzerine sarılır. Sol tarafta düğümlenerek aşağıya doğru sarkıtılır. Bazı yörelerde birden fazla olduğu da görülmektedir.

IV. Tikme: Kırmızı veya siyah renkli, kofiden daha kısa kenarlı olup basa giyilen bir giysidir. Bu giysi, alin hizasında olup üzeri, Hamidiyelerle süslü, zenginlerin giydiği bir baslık seklidir.

b) Boyun

Özellikle genç kızların boyunlarına bol miktarda ve değişik sekil ve renklerde boncuk asılır. Bu adet köylerde yapılmakta ve halen de devam etmektedir. Zengin olanlar, bunların dışında ip sekline getirilmiş olan kumasın üzerine kulplu altın takarlar.

c) Vücut

I. Fistan: Genellikle kadife veya satenden yapılmış elbisedir. Bu elbiselerin üzerine renkli islemelerle çeşitli motifler veya sırma islemeler yapılır. Kolları uzun, belden aşağısı geniş ve uzundur.

II.  Cepken: Fistan üzerine giyilen, kadife veya diğer kumaşlardan yapılan yarim boy giysi veya yelektir. Cepken değişik renklerde olduğu gibi, uzaktan bakıldığında göz alici bir şekildedir.

III.  Kemer: Fistanın üzerinde takılan, kalın deriden yapılan ve “palaska” adi verilen kemerdir. Fistanın, ön taraftan iki ucu bu kemerin altına sokulur. Nedeni; hem uzun olan eteğin yere sürünmesini önlemek, hem de iç kısma giyilen diğer elbiselerin görünmesini sağlamaktır.

ç) Ayaklar

Köy kadınları ayaklarına yünden örünmüş değişik renkteki çorapları giyerler. Ayakkabı olarak “Trabzon” adi verilen lastik ayakkabı, ayni tipte yapılmış renkli naylon ayakkabı veya ender de olsa Harik giyilir. Eski tarihlerde köy kadınları ayaklarına halhal takarlardı.

2. Erkek Giysileri:

a) Bas

I.  Pusu: Kadınlarda olduğu gibi erkekler de bu giysiyi kullanmaktadırlar. Özel kumaştan yapılarak, renk ve dokunuşlarına göre isimlendirilirler. Siyah, mavi, mor, beyaz, kırmızı pusu, altuniye ve desenli pusu seklinde isimlendirilirler.

II.  Egal: Erkeklerin kış aylarında başlarına bağladıkları, yün ve pamuktan dokunan, siyah ve mor renkli giysilerdir.

b) Vücut

I. Köynek: Erkeklerin iç kısma giydiği, desenli kumaştan yapılan düğmeli bir giysidir.

II.  Sal: Tiftik yününden yapılmış özel pantolondur. Her tarafı bol paçalı olup, ayağın üzerine kadar uzanır. Bele, pamuk ipliğinden yapılmış “uhçur” la bağlanır. Kemer takılanlara rastlamakta mümkündür.

III.  Sapik: “Gej” (tiftik keçisinin kılları ile dokunan, mekik sayısına göre kalitesi değişen, kisin sıcak, yarin serin tutmasıyla özellik gösteren, yöreye mahsus bir kumaş) adi verilen özel kumaştan yapılır. Ceket gibi kullanılan düğmesiz bir giysidir. Önü ve kol altları açıktır (yaz aylarında giyildiğinde hava almayı sağlar). Kol ağızları geriye doğru kıvrık olup, renkli kumaştan yapılır. Bu giysiler; el tezgahlarında, yün ve tiftikten dokunur. Kollarda ayrıca “Cellahi” adi verilen, bir metre boyunda, beyaz kumaştan yapılmış ve kola Palu kısmından bağlanan kol bağı bulunur. Sapikin içine yarim dik veya yakasız iç gömleği giyilir. Bu gömleğin kollarında 50 - 60 cm. uzunluğunda, beyaz kumaştan yapılmış, 3 - 5 cm. eninde bir ek kumaş bulunur. “Salte” adi verile bu ek parça, sapık giyildikten sonra geniş olan kolların devamlı olarak aşağıya doğru düşmemesini, yapılan ise mani olmaması için sapikin üzerine sarılarak dirsek hizasında bağlanır. Bu yeleğin her iki yani islemelidir. Yine yeleğin her iki yanında el isiyle yapılmış cep bulunur.

IV.  Aba: Keçi derisinden yapılmış, kolsuz ve tüylerle kaplı, kış aylarında soğuktan korunmak gayesiyle giyilen bir giysidir.

b)  Ayak

I.  Harik: Üstü keçi tüyünden örülmüş, altı ise kendir ipinden dokunan bir ayakkabıdır. Serin tutması nedeniyle genellikle yaz aylarında giyilir.

II.  Çorap: Düz beyaz, renkli, veya desenli olarak yünden örülür.

III. Çarık: Manda derisinden yapılır. Kadın ve erkekler dört mevsimde de giyerler. Uzun deri ip bağları ile bileğe bağlanırlar. Anadolu’nun yabancı olmadığı bir giyecektir.